Kayıplar hayatımızın her döneminde yaşayabildiğimiz, ne zaman olursa olsun bizler için erken olan bir yaşantıdır.  Burada “kayıp” bazen bir oyuncak, bazen de doğrudan bir ebeveyn olabilir. Kaybedilen kim olursa olsun, süreç, kaybı yaşayan kişinin algısı ile ilgilidir. Yas dönemi de bu şekilde değerlendirilmelidir. Şu an içinde bulunduğumuz pandemi döneminde kayıpların arttığını görüyoruz. Hepimiz doğrudan maruz kalmasak bile, bu durum ikincil olarak maruz kaldığımız süreçlere neden olmaktadır. 

Pandemi Dönemi Yas Sürecini Nasıl Etkiledi? 

İçinde bulunduğumuz pandeminin doğurduğu çevresel faktörlere göre yas yaşamak, sürecin doğru şekilde yaşanmasına engel olabilir. Pandemi dönemi insanların toplu şekilde bir arada bulunmaları mümkün olmamaktadır. Sosyal desteğin özellikle azaldığı bu dönemde sadece kaybı yaşayanların bir arada olması da süreci zorlaştırmaktadır. Travmatik yaşantılarda ve sonrasında olan yas döneminde sosyal destek bu yükün paylaşılmasında çok önemlidir. Özellikle pandemi döneminde cenaze süreçlerinin kısıtlı şekilde yapılıyor olması, travma üzerinde daha kötü etki edebilmektedir. 

Pandemi Dönemi Yas Sürecinde Olan Kişilere Nasıl Yaklaşmalı, Neler Yapmalıyız? 

• Yas sürecindeki kişiye karşı sabırlı ve anlayışlı olmalıyız. Böyle yaşantıların bireylerde farklı izler bıraktığını, böylece farklı tepkiler verebileceklerini, eskiye dönmenin zaman alacağını anlatın. 
• Konuşmak, bu yükü paylaşmak için en büyük adımlardan biridir. Bu süreçte kişileri yalnızca dinlemek dahi önemli ölçüde onlara destek sağlar. Aynı şekilde konuşmak istemeyen kişilere de gerekli zaman tanınmalıdır. 
• Kaybı yaşayan kişilere güvende olduklarını hissettirin. 
• Kişilerin yaşadıkları süreci takip edin, bunun geçici bir süreç olduğunu ve bu kişilerin verdikleri tepkilerin olağandışı bir olaya verilen doğal tepkiler olduğunu unutmayın. 
• Kişilerin olağan yaşantılarına dönmelerine destek olun. Bu süreç içerisinde ısrarcı olmayın, yas sürecine göre bir yol izlenmesi gerektiğini unutmayın. 
• Kişiler hakkında endişelenmek için acele etmeyin, sürecin olağandışı gittiğini düşünüyorsanız mutlaka bir uzmana danışın. 

Kişiler Ne Zaman Psikolojik Destek Almalıdır? 

Kişilerin bir süre sonra gündelik hayatlarına geri dönmeleri beklenmektedir ve bu süreç kişiye özgü değerlendirilmelidir. Yas süreci kişiden kişiye değişkenlik gösterse de altı ay gibi bir süreden sonra kişi hala günlük hayatına dönüş sağlayamadıysa ve işlevselliğinde düşüşler devam ediyorsa süreç patolojik olarak değerlendirilmelidir. Buna ek olarak kişilerin uyku ve beslenme döngüleri olaya bağlı olarak bozulduğunu görüyorsanız, kişiler iş ve sosyal hayatlarına geri dönmüyor ya da eksik şekilde bu süreci yürütüyorlarsa bir uzmandan destek alabilirsiniz.  

Yazar: Psikolog Aras Can Azizoğlu